DERS 1 - DERSA 1'EMÎN / KÜRTÇE ÖĞRENİYORUM - FÊRÎ KURDÎ DIBIM

Unutmayın öğrenmeniz için tekrar ve pratik çok önemli, bir sözlük edinin. O sözlüğü alıncaya kadar internetten www.ferheng.org işinizi görür. Kimseyle olmasa bile kendi başınıza günde 5-10 dk. öğrendiklerinzin pratiğini yapın. Bu arada unutmayın ki sizin için harcayacağım emeğin en üyük karşılığı gerçketen ciddiye almanız, okumanız, tekara yapmanız olacaktır.



Zaman ayıramayacağınız dönemlerde mutlaka belirtinki ders boşa gitmesin.

Klasik ders girişini yapacağız yanii alfabeden başlayacağız. Biliyorsanız dahi yinede bir göz atın.

Bir dili öğrenmek için herşeyden önce o dilin alfabesini doğru yazmak ve okumak gerekir. Özellikle Kürtçede bazı seslerin birbirine yakınlığı, biribirine yakın seslerle birçok sözcüğün bulunması, doğru okumayı zorunlu kılmaktadır. Ayrıca Kürtçe dersleri kendi kendine dil öğrenme metoduna göre hazırlanmıştır. Anlaşılmayan noktaları açıklamaya, gelen soruları cevaplamaya her zaman hazırım.

Size öncelikle türkçe albafede olmayan ve en çok karıştıılan harflerden başlayacağım daha onra diğer harfleri de şöyle genel olarak ileteceğim.

ÖNEMLİ VE AKLINIZDA ZOR KALAN NOKTALARI NOT EDİN


Türkçe alfabeyi biliyorsunuz:

A, B, C, Ç, D, E, F, G, Ğ, H, I, İ, J, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş, T, U, Ü, V, Y, Z (29 tane harf)

Bunlardan "Ğ", "Ö", "Ü" harflerini alip çıkarıyoruz, bu harfler Kürtçe alfabede yoktur. Geriye 26 tane harf kaldı. Bu 26 tane harfin hepsi Kürtçe alfabede var. Bütün bu harfler Türkçede olduğu gibi okunuyor ve yazılıyor("U" harfi hariç). Böylece işimiz kolaylaşiyor. Şimdi Kürtçe alfabede olup Türkçe alfabede olmayan harfleri yaziyoruz: X, W, Q, Ê, Û (x, w, q, ê,û) . Bu 5 harfi diger 26 harfe ekledigimiz zaman toplam 31 harf oluyor. Şimdi Kürtçe alfabemizi yazabiliriz:

A, B, C, Ç, D, E, Ê, F, G, H, İ, Î, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, Ş, T, U, Û, X, W, V, Y, Z

Böylece Celadet Bedîrxan`in Latin harflerini kullanarak hazirlamiş oldugu alfabeye ulaşmış oluyoruz. O zaman bütün mesele Türkçede olmayan bu 5 harfin ne oldugunu, nasıl okundugunu öğrenmek. Gördügünüz gibi Kürtçeyi okuyup yazmak çok basit.

Bu 5 harfin nasıl okundugunu teker teker üzerinde durarak her birini ayrı ayrı adımlarda açıklayacağız. Şunu da belirtmeden geçmeyelim, Celadet Bedîrxan Türkçe alfabedeki " ı " ve " i " harflerini " i " ve " î " olarak almistir, dogrusu da budur, dilin ve yazımın estetiğine daha uygundur, kaldı ki şapkalı " î " biraz daha ince okunuyor. Şimdiki dersimiz yukaridaki alfabeyi iyi gözden geçirmek, Türkçe alfabede olup da Kürtçe alfabede olmayanları, Kürtçe alfabede olup da Türkçe alfabede olmayanları iyice gözden geçirmek. Tekrarliyoruz Ğ, Ö, Ü harfleri Kürtçe alfabede yok, X, W, Q, Ê, Û harfleri ise Türkçe alfabede yok


ÖZELLİKLE EN ÇOK ZORLANILAN NOKTALARI AKTARIYORUM.



--------------------------------------------

X harfi

Kürtçe dersimizin ilk adımında Kürtçe alfabeyi verdik, Kürtçede olmayan Türkçeye ait sesler ile Türkçede olmayan Kürtçeye ait sesleri belirttik. Bu seslerin hangi sesler oldugunu hatirlamaya çalisin, hatirlayamiyorsaniz tekrar okuyunuz. Bu seslerden biri X harfi ile temsil edilen ses idi. X harfi hangi sese karsilik geliyor? Dersimizin bu ikinci adiminda bu harf üzerinde duruyoruz.

Kürtçede "yoksul" ne demektir? "Yoksul" kelimesinin Kürtçe karşılığını biliyorsunuz, bunu sesli olarak telafuz ediniz, Türkçe harflerle yazmayı deneyiniz, yazmaya çalistiginiz halde olmuyor, degil mi? Çünkü Türkçede olmayan bir ses çıkıyor ve bu sesi karşılayacak bir harf arıyorsunuz, size bir harf lazım, evet bu harf sözünü ettiğimiz X harfidir, şimdi "yoksul"un Kürtçe karşiligini rahatça yazabiliriz: Xizan. Aynı metodla örnekleri çogaltabiliriz, ilk önce Türkçe yazmayi deneyiniz ve olmadigini gördügünüz için hep bu sesleri karşılayacak harflerin eksikligini duyacaksiniz ve böylece bu harfleri ögrenip kolayca hafizanıza kaydetmiş olacaksiniz. Şimdi örnekleri çogaltabiliriz:

"Dayı" kelimesinin Kürtçesini biliyorsunuz yukaridaki yöntemde oldugu gibi yazmaya çalışın, gene Türkçe alfabede olmayan bir harfe gereksinim duyuyorsunuz, evet gene X harfi size lazim, şimdi "dayı" kelimesinin Kürtçesini yazabiliriz: Xal.

X harfinin içinde oldugu kelimeleri çogaltabiliriz.

Teyze=Xaltî,
Süslemek=Xemlandin,
Genç=Xort,
Ceylan: Xezal,
Xanim, Xatir, Xelk gibi...
Böylece dersin ikinci adımında X harfini açiklamis olduk. Kendi kendinize içinde X harfinin olduğu kelimeleri bulup tekrarlayınız.


-------------------------------------------------------

W harfi

W harfini çok duydunuz, bir çok dilde bu harfle karşılaştınız. Kürtçede bu harf hangi sese karşılık geliyor, tahmin edebiliyor musunuz?
Türkçedeki "ülke" kelimesinin Kürtçe karşılığını biliyorsunuz, bunu yazmak istediginiz zaman bildiginiz Türkçe harfler ile yazabilir misiniz? Denemek isteseniz de olmaz, çünkü gene Türkçede olmayan bir ses çikiyor ve bu sesi temsil eden bir harf olmalı, bu harf " W " harfidir. Artık "ülke"nin Kürtçe karşılığını yazabiliriz: Welat.
Artık " W " harfinin nasil bir sese karşılık geldigini, nasıl okundugunu "Welat" kelimesinden çikarabiliyorsunuz.
İçinde " w " harflerinin oldugu kelimelere dikkat ederek örneklerimizi çogaltalim:
Onun eli şişmiş: Destê wî werimîye,
O yoruldu: Ew westîya,
O : Ew,
Ordan: Ji wir,
Bunun gibi siz de içinde " w " harfinin oldugu başka kelimeleri bulup yazınız.


-------------------------------------------------------

Q harfi

Türkçedeki " K " harfini genizden söylersek " Q " harfini seslendirmiş oluruz. Aslinda " Q " harfinin temsil ettigi ses zaman zaman Türkçede de karşimiza çikiyor ama bu harf Türkçe alfabeye alinmadigi için " K " harfini çogu insan genizden seslendirerek aynı " Q " nun verdigi sese ulaşiyor, örnegin; "kalem" kelimesindeki " k " harfini çogu insan yumuşak degil de sert ve genizden okur, böyle oldugu zaman aslında "Kalem" , "Qalem"e dönüşüyor. Şimdi konuyu dağitmadan " Q " harfine örnekler verelim:
"Gırtlak" kelimesinin Kürtçesini biliyorsunuz bunu telaffuz ediniz, telaffuz ettiginiz kelimeyi yazalim: Qirik.
Yukarda da dedigimiz gibi bu harf "K" harfinin genizden seslendirilmesi sonucu çikiyor.
İçinde " Q " harfinin oldugu örneklerimizi çogaltalim:
Başlık Parası: Qeling,
Çığlık: Qîrîn,
Hiç: Qet,
Yuvarlak: Qilot,
Buruşuk Bez: Paçê Qerçimî.
Siz de içinde "Q" harfinin bulundugu kelimeleri bulup yazınız.


-------------------------------------------------------


Ê harfi


"Elma" kelimesinin Kürtçesini biliyorsunuz Kürtçe alfabeyi hiç bilmeyen biri bunu Türkçe harflerle nasil yazabilirdi? İlk önce "siv" yazardi sonra bakar ve "olmadi" der, "sev" yazar bunun da olmadigini görür, her ikisini de okudugunuzda ne "siv" ne de "sev" "elma" nin Kürtçesini karşilamiyor, ortadaki sesli harf bunu karşilamiyor, o zaman bu sesi karşilayacak bir harf gerekir, bu harf sözünü ettigimiz "ê" harfidir, simdi "sêv" diye yazabiliriz. Evet dogrusu "sêv". Böylece "sêv" kelimesinden " Ê " harfinin nasil okundugunu çikarabildik."Sêv" kelimesindeki "ê" harfini tek başina seslendirmeye çalışın.
Içinde " Ê " harfinin bulundugu örneklerimizi çogaltalim.
Aslan: Şêr,
Sıra: Rêz,
Dalavere yapma: Sêra meke,
Tok: Têr,
Bir önceki gün: Pêr,
Baktılar: Lê meskirin,
Erkek: Nêr
İçinde " ê " harfinin oldugu kelimeleri siz de çogaltip yazabilirsiniz.


-------------------------------------------------------


" Û " harfi Türkçedeki bildigimiz " U " harfinin aynisidir ve oldugu gibi okunur, bunun için fazla örnek vermeye gerek yok.
Uzak: Dûr,
O gitti: Ew çû,
Erken: Zû,
Yağ: Rûn,
Acı: Sûr,
Yer: Şûn
Gördügünüz gibi Türkçedeki " u " harfinin aynisidir, bunun üzerinde fazla durmaya gerek yok.


-------------------------------------------------------

U harfi


Kürtçedeki " û " Türkçedeki " u " gibi okunuyor demiştik, ama Kürtçedeki şapkasiz " u " Türkçedeki gibi okunmuyor. Bunu örneklerle açiklamaya çalişalim:
"Kurt" kelimesinin Kürtçesini seslendirin. Bu seslendirdiginiz kelimeyi Kürtçe olarak şöyle yaziyoruz: Gur. O zaman "Gur" kelimesindeki " u " harfini nasil seslendirdigimize dikkat edelim ve bu harfi tek başina telaffuz etmeye ve nasil telaffuz edildigine dikkat etmeye çalişin. Şimdi "u" harfinin nasil telaffuz edildigini göstermek için içinde "u" harfinin oldugu örneklerimizi çogaltalim:
Yanak: Gup,
Böbrek: Gurçik,
Sen: Tu,
İçeri: Hundir,
İki: Du,
Salı: Duşemî,
Yok: Tune
Dinleyici: Guhdar,
Yara: Kul
Bu kelimelerden " u " nun nasil telafuz edildigini çikarabilirsiniz, bununla ilgili örnekleri çogaltip yazabilirsiniz.


-------------------------------------------------------


XW bitişik oldugu zaman

X ile W bitişik oldugu zaman sanki tek bir harfmış gibi okunur. X ve W harflerinin nasil okundugunu yukarida örneklerle izah etmiştik, bu iki harfin ard arda ara vermeden hızlı okunması ile XW sesi elde edilir. Şimdi bunu örneklerle anlaşılır kılalım:
Yemek: Xwarin,
Tuz: Xwe,
Hoş: Xweş,
Yeğen: Xwarzi,
Okumak: Xwendin.
Böyle örnekleri siz de çogaltip yazin.





A a : Kürtçe de “a“ uzun okunur
Örnek: Av (su), agir (ateş),

B b : Türkçede ki “b” gibi okunur.
Örnek: Bav (baba), bar(yük), bizin(keçi), ber(ön / ürün)

C c : Türkçedeki “c” gibi okunur.
Örnek: cam, conega (tosun), cot (karasaban), car (kere), cêwî(ikiz)

Ç ç : Kürtçedeki “ç” vurgulu ve vurgusuz olmak üzere iki varyantlıdır.
Çoğunlukla vurgulu varyantı kulanılır. Bu okunuş biçimi şöyledir: Dilin ön kısımi ön damağa (diş arkası) yapıştırılarak çıkarılır.
Örnek: Çem (çem = akarsu), çav (çav = göz), çivîk (çivik = kuş), çerm(çerm = deri), çêlek(çêlek = inek), ço (ço = sopa)

Vurgusuz telafuzuda Türkçede ki “ç” gibi dir
Örnek: Çar(dört), çend (çend), çil(kırk), çol (kır/ çöl)

D d: Bu harf de tamamen Türkçedeki “d” gibidir.
Örnek: Dev (ağız), der (dışarı), dar(ağaç), dîl (esir), dil (kalb/yürek)

E e: Türkçede kulanılan “e“ harfi gibi ağız hafîf açılarak çıkarılır.
Örnek: Ez (ben), erê (evet), dest (el), te (sen =çekilmiş hali)

Ê ê : Türkçedeki “beş, yedi, dedi” Kelimelerindeki “e” sesi gibi çıkarılır.
Kısaca bu sesin çıkarılışı esnasında ağız sağa ve sola kasılarak yayvan hale getirilir. Sesin çıkışı esnasında alt dudak aşağı çekilerek hava dışarı bırakılır.
Örnek: Êzing (odun), êvar (akşam), tê (gelir, geliyor)

F f : Aynen Türkçedeki “f“ harfi gibi okunur.
Örnek: fîstan, find (mum), fîdan, firotin (satmak)

G g: Kürtçe alfabesinin bu harfi de Türkçedeki “g” gibi okunur.
Örnek: ga (öküz), gul (), goşt (et), gotin (söz /söylemek)

H h: Bu harfimiz herzaman okunur, hiç bir zaman yutulmaz, Türkçedeki “h” gibidir.
Örnek: hebûn (var olmak/ malik olmak), hatin (gelmek), hêlîn (kuş yuvasi), heyv (ay)

Halk arasında arapçanın etkisiyle az da olsa okunan bir başka varyantı var, bu sadece arap kokenli kelimelerde görülür
Örnek: Hasan, Heci, Husên vb.


I i : Türkçenin “ı” sından daha kısa dir.
“i” sesinin hafif çıkışıdir. Hemen hemen türkeçde ki ı ya karşılık gelir.

Anlaşılması için bir karşılaştırma yapalım.

Işık (uzun bir sestir) Kirin (kısa bir sestir)

Örnek : Kirin (yapmak), birin (götürmek), mirin (ölmek)


Î î : Türkçenin “i“ sinden daha uzun okunur. Çok öenmli bir fark yoktur. Zamanla yerleşir. Normal türkçe de ki i gibi okuyun siz.

Anlaşılması için bir karşılaştrma yapalım.

bir (Türkçede 1 sayısındaki “i” kısa dir.)

bîr (Kürtçedeki “î” uzun okunur. Türkçenin iki “ii” sine tekabul eder.) ?

Örnek: Îsot (acı biber), îsal (bu sene), bîr (hafıza / kuyu), şîr (süt)


J j : Aynen Türkçedeki “j“ gibi okunur:
Örnek: Jin (kadın), jar (zayıf /güçsüz), jor (yukarı), jêr (aşağı)

K k : Kürtçenin bu harfî de vurgulu vurgusuz olmak üzere iki varyantlıdır. En fazla vurgulu biçimi kullanılır. Vurgulu biçimi dilin ortası üst damağın ortasına (yumuşak damak) yapıştırılarak çıkarılır. Kısacası “g“ ile “k“ arası bir sestir.
Örnek: Kevir (khevır = taş), kevok (khevok = güvercin), kerî (kherî = parça /sürü), kovik (khovik = honi), kavir (khavır = toklu) Vurgusuz varyantı çok az kulanılır. Türkçedeki “k“ gibi okunur. Örnek: Ketin (düşmek), kes (şahıs), kîsik (küçük cüzdan / torbacık), kûsî (kaplumbağa)
Dikatinize: “k“ ile başlayan çok az kelime hem vurgulu, hem de vurgusuz okunur. Vurguya göre anlamlarıda değişir. Kürtçede bütün sözcükler cins takısı aldıklarından. Bu tür sözcükler zorluk çıkarmazlar.

Örnek Vurgusuz 1- Kar (iş ; bu kelime erildir.) Karê min pir giran e. (işim çok ağır) vurgulu
kar (oğlak; bu kelime dişil dir. Diger bir formu da var =karik) Kara bizinê belek e. (keçinin oğlağı alacalıdır.)
2 : Vurgusuz ker (eşek ; kelime olduğu icin cins takısı alır) Kera me xweş dibeze. (Bizim eşek iyi koşar.)
Vurgulu
Ker (sagir ; edat olduğundan dolayı herhangi bir takı almaz) Mêrikê ker diçe mal. (Sagir adam eve gidiyor)

Not: Birçok yazar yanlış anlaşmayı önlemek için, vurguluyu iki “rr“ ile yanê “kerr“ biçimin de yazıyorlar.

L : Aynen Türkçedeki “L” gibi dir Örnek: Lêv (dudak), law(oğlan çocuk), lepik (eldiven), lal (lal, dili ağır)

M m : Tıpa tıp Türkçe “m” si gibi okunur.
Örnek: Mêr (erkek, yiğit), mîh (koyun), mîr (derebey, emir)

N n : Tıpa tıp Türkçe “n” si gibi okunur.
Örnek: Nav (ad, isim), nan (ekmek), nîr (boyunduruk), nok (nohut), hinar (nar)

O o : Tıpa tıp türkçe “o” su gibi okunur.

Örnek: ol (din), ode (oda), por (saç), sol( ayakkabı), sor (kırmızı)

P p: Iki varyantlı olup yüzde doksanbeş vurgulu okunur. Bu vurgulu şekli şöyle çıkarılır: Üst dudak çok güçlü bir şekilde alt dudağa yapıştırılarak vurgulu okunur. “P” ile “b” arası bir ses çıkarılır:
1 : Vurgulu P (bp /ph):
Örnek: par (phar = geçensene), pêrar (Phêrar = eveli sene / iki sene önce),
pişt (phışt = sırt), pîşe (phîşe = meslek)
2 : Vurgusuz, Türkçe “p” si gibi.
Örnek: pîl (pil), parçe (parça), plan, pol (sınıf /dershane)

Q q : Arapça “k” gibi okunur. Ya da dilin arka kısmı damağın arka kısmına yapıştırılarak birden açılır ve “kanun” kelimesindeki “k” gibi sert biçim söylenir.
Örnek : Qer (siyahın bir tonu), qam (boy), qalind (kalın)

R r : Agırlıklı olarak Türkçedeki “r” gibi okunur. Yalnız şapkalı “î” önünde iki “rr“ gibi vurgulu okunur.
Örnek Roj (güneş / gün), rez (üzüm bağı), rev (kaçış), rîs (yün iplik)
Vurgulu okunuşu:
kirîn (kırrin = satın almak) kirîn (bırrin = kesmek) mirîn (mırrin = homurdama)

S s : Aynen Türkçedeki “s” gibi okunur.
Örnek: Sîr (sarmısak), simêl (bıyık), sal (yıl), sar (soğuk)

Ş ş: Aynen Türkçedeki “ş” gibi okunur. Örnek: Şil (ıslak / yaş), şal (pantolun), şev (gece)

T t : Bu harfimizin de vurgulu vurgusuz olmak üzere çift varyantı vardır. Yüzde doksan vurgulu varyantı kulanılır. Dilin ön kısmı, damağın ön kısmına yapıştırılır, birden açılır. Yada “th” şeklinde okunur.
1- Vurgulu Örnek: tav (thav = güneş ışını), tarî (thari= karanlık), tîr (thir= ok=,
tûj (thuj = biber acısı), tal (thal = ot acısı)
2 – Vurgusuz, Türkçe “t” si gibi
Örnek: Tor (file / ağ), tas (tas), ta (sıtma), tar (tünek ağacı)

U u : Türkçedeki “ö” harfine yakın bir sestir. Ya da “hö” biçiminde okunur.
Örnek: Gul (ghöl= gül), Kurd (khörd = kürt), gund (ghönd = köy),
Tu (thö = sen), gur (ghör = kurt)

Û û : Türkçedeki “u“ gibi okunur. Sözcük başında kulanılmaz.
Örnek : Bûn (olmak /varolmak), çûn (gitmek), tû (dut), rû (surat/sima), rûn (yağ), şûn (yer)

V v: Türkçedeki “v” gibi okunur.
Örnek: varik (piliç), vala (boş), bav(baba), dev (ağız), van (bunlar)

W w: Bu ses Türkçede yoktur. Dudak “o” sesinde olduğu gibi yuvarlaklaştırılır, birden açılarak “oue” gibi bir ses çıkarılır. Ingilizcenin “Water” deki “w” sesi, yada arapçadaki “9 “ sesi gibi çıkarılır.
Örnek: War (ouar = yayla), wan (ouan= onlar), wî (oui = o - eril), Wê (ouê = o – dişil), weris, (oueris = urgan)

X x : Bu ses bir arkadamak sesidir. Damaktaki balgamı çıkarmak için çıkarılan sese benzer. Yani şöyle bir ses “ağhı“
Örnek: xal (ğhal = dayi), xanî (ğhani = ev /bina), xew (ğhew = uyku), xort (ğhort = Genç), xanim (ğhanım = hanım)

Y y: Aynen Türkçedeki “y” gibi okunur. Örnek: yek (bir sayısı), yar (sevgili), Yado (bir kürt kahramanı) yêzdan (Allah /tanrı), yadigar (hediye)

Z z: Türkçedeki “z“ sesi gibidir.
Örnek: ziman (dil / lisan), zanîn (bilmek), zarava (lehçe) zava (damat /güvey), zêr (altın)

Xw xw (diftong): Bu çift ses Türkçede yoktur. “x“ ve “w“ seslerinin beraber okunuşudur. Aşağı yukarı şöyle bir ses “ğhoue“
Örnek :Xwar (ğhouar =yedi), xwendin (ğhouendın = okumak, ) xwastin (ğhouastın = istemek)


OKUMA ALIŞTIRMASI - HARFLERE DİKKAT EDİN SESLİ TELAFUZ YAPIN. ANLAMLARINA BAKIN.


We dît? Wê seva sêvê xwe avêt devê dêwê.
(Gördünüzmü? O(dişil) elma için devin ağzına atladı)

Wekî pela hişk ket ber pêlê kefa devê dêw. (Kuru yaprak gibi dêv agız köpüğünün dalgalarına kapıldı.)

Mîrê min mir, (Beyim öldü)

Wî bîr ji min bir, (hafızamı benden aldı)

Vê re dilê min dîl ket, (onunla yüreğim esir düştü)

Cewa cêvî di bin dara tawî ya li keviya deşta kewî de lava kir ji xwedê. (Cewa cêvî kewî ovasının kenarındaki dardağan ağacının altında Allaha yalvardı.)

Kur û Kûçik rûniştin li ber Kuçik, (Oğlan çocuk köpek ile beraber ocağın önünde oturdular.)

Ew gundiyê bakur, (O kuzeyli köylü)

Ango kurê balkûr, (yani dikkati uzun olanın oğlu)

Hat wekî gur ji dûr. (geldi kurt gibi uzaklardan)





1. DERS BİTTİ ÖĞRENDİKLERİNİZİ TEKARAR EDİN VE KELİMERİN PARTİĞİNİ YAPIN

Comments on: "DERS 1 - DERSA 1'EMÎN / KÜRTÇE ÖĞRENİYORUM - FÊRÎ KURDÎ DIBIM" (7)

  1. böyle bir imkan için çok tşkrler

  2. Merhabalar yararlı olabileceğini düşündüğüm bir adresi de ben paylaşmak isterim Kürtçe Öğrenmek için açılmış olan bir site var adı http://www.kurtceogreniyorum.com okuyucularınıza yararlı olabileceğini düşünüyorum teşekkürler.

NAVEROK